Historia świątyń rzymskokatolickich Lwowa

Jurij Smirnow

Ludność rzymskokatolicka mieszkała we Lwowie od czasów założenia miasta. Wtedy też powstały pierwsze katolickie kościoły, osiedliły się wspólnoty zakonne (dominikanów i franciszkanów), w roku 1375 powstało katolickie arcybiskupstwo Halickie, lecz na początku XV w. siedzibę arcybiskupów przeniesiono do Lwowa. W ciągu siedmiuset pięćdziesięciu lat istnienia miasta na jego terenie zbudowano setki świątyń, które pełniły różne funkcje i reprezentowały różne style architektoniczne.

Budowle sakralne oraz ich funkcje i znaczenie

Według hierarchii kościelnej rozróżnia się: katedry, świątynie parafialne, filialne i kaplice publiczne. Również wyróżnia się bazyliki, kolegiaty, fary. Ze względu na funkcje mogą być kościoły: klasztorne, zamkowe, cmentarne, uniwersyteckie itp. Szczegóły zewnętrznego, a zwłaszcza wewnętrznego wystroju i ozdobienia kościołów regulowane są przez odpowiednie artykuły kodeksu kościelnego (KPK- Kodeks Prawa Kanonicznego).

Katedrą nazywamy główna świątynię diecezji, kościół biskupi (słowo katedra, kafedra – znaczy stolica). W niektórych diecezjach istnieje również konkatedra – czyli druga świątynia katedralna.

Przy biskupach diecezjalnych istnieje kapituła – „senat biskupi”.

Kościół parafialny – to główna świątynia wspólnoty kościelnej albo parafii pod jurysdykcją księdza parafialnego – proboszcza.

Kościół filialny znajduje się na terytorium tej samej parafii, co i parafialny, ale jest od niego zależny i jest obsługiwany przez duchowieństwo parafialne. W kościele filialnym może znajdować się Najświętszy Sakrament i mogą być udzielane wszystkie sakramenty.

Od roku 1983 zgodnie z nowym KPK kościoła katolickiego kaplice publiczne w swoich funkcjach niczym się nie odróżniają od kościołów filialnych, ale są mniejszych rozmiarów i mają uproszczoną strukturę architektoniczno – funkcjonalną (w kaplicach, z reguły, jest ołtarz, nawa i wejście).

Bazylika – to kościół, który otrzymał specjalne przywileje papieskie (rozróżniamy basilicae maiores z tzw. ołtarzem papieskim i basilicae minores).

Kolegiata – to kościół, przy którym istnieje kapituła (kolegia) kanoników. Po katedrze kolegiaty zajmują drugie miejsce w hierarchii świątyń diecezjalnych.

Kościół farny (fara) – to w średniowieczu główny kościół miasta, który przebywał pod opieką bractw cechowych lub magistratu.

Kościoły klasztorne, zbudowane przy klasztorach, w niektórych wypadkach mogą pełnić funkcje parafialnych. Ten zwyczaj był rozpowszechniony w średniowieczu na terytoriach nowoutworzonych diecezji i jest rozpowszechniony również we współczesnym kościele katolickim.

Zgodnie z tradycją kościoły orientowano, na osi wschód – zachód, przy czym część ołtarzowa zawsze była zwrócona na wschód. Każdy kościół składa się z dwóch najważniejszych części: prezbiterium, przeznaczonego w zasadzie dla kleru, nawy lub kilku naw, przeznaczonych dla wiernych. W prezbiterium znajduje się wielki ołtarz, tron biskupi, stalle kanoników.

W chórze muzycznym – organy, w nawie – ambona, ławki dla wiernych, konfesjonały. W nawie również znajduje się czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Najświętszy Sakrament może być przechowywany w ołtarzu głównym lub w jednym z bocznych.

Kościół św. jana Chrzciciela i Matki Boskiej śnieżnej

Za pierwszy kościół we Lwowie tradycyjnie uważa się kościół św. Jana Chrzciciela, który był zbudowany na przełomie XII – XIII w. Według innych danych – w 1234 r. lub 1247 r. Ten kościół był klasztorny i przebywał pod opieką oo. dominikanów, później mnichów ormiańskich– unitów, zwanych bazylianami.

Kościołem parafialnym Lwowa książęcego był kościół Matki Boskiej Śnieżnej, zbudowany w XIII w. przez niemieckich kupców i rzemieślników, którzy osiedlili się w mieście XIII – wieczna świątynia została zaplanowana na planie prostokąta z centralna wystającą na zewnątrz absydą od strony wschodniej i wejściem od strony zachodniej. Grubość ścian sięgała 0.9 m, fundamentów – 1,5 m. Legenda głosi, że żona księcia Lwa, królewna węgierska Konstancja została pochowana w krypcie tegoż kościoła. W 1650 r. przeprowadzono kolejną przebudowę świątyni. Pod koniec XVII w. zbudowano sygnaturkę. Po pożarze 1799 r. kościół 37 lat stanął ruiną. Odbudowę rozpoczęto dopiero w 1836 r. Wtedy powstała nowa aranżacja architektoniczna i nowe wyposażenie wnętrz. Zbudowano ołtarz główny i dwa boczne „skromne, drewniane, zielono pomalowane, zdobiło je nieco złoconej snycerskiej płaskorzeźby, po parę aniołków i kwiaty robione” (F. Łobieski). W ołtarzach i na ścianach ustawiono i zawieszono kilkadziesiąt obrazów, wszystkie niewysokiej wartości artystycznej i dwa XVIII – wieczne portrety dostojników lwowskich. W latach 1855 i 1860 pod kierownictwem miejskiego konserwatora dr S. Kunasiewicza przeprowadzono kolejne remonty świątyni. W 1856 r. zmontowano nowe organy. Nie zważając na przeprowadzony remont, kościół stał zamknięty i tylko raz do roku na św. Jana Chrzciciela był otwarty dla publicznego nabożeństwa. Stan techniczny murów był katastroficzny. W 1869 r. na nowo pomurowano ściany południową i północną na zachód od okien i ścianę zachodnią razem ze szczytem. Jednak wszystko to tylko chwilowo uratowało kościół przed zawaleniem się. W 1887 r. prof. Julian Zachariewicz sporządził plan przebudowy i rekonstrukcji świątyni. Prace powierzono firmie Jana Lewińskiego, nadzór techniczny sprawował architekt tadeusz Munnich. Zasadniczą rekonstrukcję kościoła przeprowadzono od strony frontowej. Dobudowano nowy stylowy przedsionek, od frontu wysoki szczyt, na którym umieszczono monumentalny krzyż kamienny. W murze frontowym zaprojektowano okazałą rozetę o średnicy trzech metrów, obejmującą krzyż, wykładany kaflami. Wysoki dach pokryto dachówką wpustową, sprowadzoną z fabryki w Wienerberg pod Wiedniem. Trójkątne szczyty muru frontowego i przedsionka ozdobiono fryzem arkadowym licowanym czerwoną cegłą. Po II wojnie światowej kościół zamknięto, wyposażenie i ołtarze zniszczono. Część obrazów przekazano do muzeów.

Przy kościele działało bractwa, prawo patronatu było w rękach rady miejskiej. Kościół był farny, aż do przeniesienia parafii w 1415 r. do katedry lwowskiej. W 1763 r. arcybiskup W. Sierakowski podzielił Lwów na sześć parafii i jednym z kościołów parafialnych stał się kościół Matki Boskiej Śnieżnej. W 1772 r. ten sam arcybiskup nadał kościołowi prawa kolegiaty. To była trzecia kolegiata w archidiecezji lwowskiej. Przy kolegiacie działała kapituła, która składała się z trzech prałatów i trzech kanoników. W 1785 r. władze austriackie zlikwidowały status kolegiacki kościoła, który pozostawał parafialnym aż do roku 1951. W tym roku został zamknięty, zgodnie z zarządzeniem nowej władzy radzieckiej miasta.

Kościół dominikanów

We Lwowie książęcym aktywnie działali dwa zgromadzenia katolickie: dominikanów i franciszkanów. Mieli oni szerokie pełnomocnictwa w działalności misyjnej, otrzymane od papieży (często działali niezależnie od miejscowej władzy biskupiej).

Tradycja twierdzi, że kościół klasztorny oo. dominikanów założył św. Jacek Odrowąż w 1234 r. To była niewielka drewniana świątynia. W 1378 r. książę Władysław Opolczyk ufundował kościół murowany, zbudowany w stylu gotyckim. Obok dominikanie wznieśli klasztor. Możliwie, że autorem projektu i budowniczym był Mikołaj Niczko z Krakowa. Po pożarze w 1407 r. kościół był przebudowany z fundacji Mikołaja Benka i jego żony Anny z Żabokruków. Pożary w latach 1511 i 1527 miały katastrofalne następstwa dla kościoła. Świątynię i klasztor odbudowano wielkim wysiłkiem ojców i przy pomocy finansowej Bernarda Wilczka. W końcu XVI w. na początku XVII w. przeor klasztoru Jan Baszczyk dobudował do klasztoru nowe skrzydło w stylu manieryzmu. W tym czasie w klasztorze znajdowało się więcej niż 100 mnichów. Zabudowania klasztorne zajmowały znaczny obszar i miały dwa dziedzińce wewnętrzne. Od roku 1612 Lwów był również stolicą nowoutworzonej „ruskiej prowincji” zakonu dominikańskiego. OO. dominikanie tradycyjnie kierowali działalnością trybunału inkwizycyjnego, a jego decyzje ogłaszano z jednego z balkonów klasztornych.

Kościół gotycki był świątynią o trzech nawach jednakowej wysokości. Sklepienie krzyżowe podtrzymywały cztery masywne filary. Prezbiterium było znacznie wydłużone w kierunku wschodnim, zakończone absydą, w której zbudowano ołtarz główny. Od strony zachodniej kościoła, na osi głównej nawy, znajdowała się kwadratowa wieża – dzwonnica, wejście główne do której zdobił portal gotycki, ozdobiony pinaklami z kwiatonami. Do kościoła przybudowano kilka kaplic z ołtarzami św. Piotra, Michała, Dominika, Anny, Matki Boskiej. W XVI w. do nawy południowej dobudowano kaplicę św. Zofii, a w 1606 r. lwowski podkomorzy Jan Swoszowski ufundował symetryczną kaplicę od strony północnej. Oprócz ołtarza wnętrze zdobiły liczne nagrobki i tablice pamiątkowe. Wśród nich pochodzące z XVII w. alabastrowe posągi rycerzy, zakutych w zbroję – nagrobki J. Swoszowskiego, S. Włodka, W. Dzieduszyckiego, Chodorowskiego. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej Zwycięskiej (XIVw.) i alabastrowa figurka Matki Boskiej Jackowej. W 1742 r. mury i fundament kościoła znajdowały się w stanie krytycznym, pojawiły się pęknięcia na sklepieniu, dlatego fasada groziła zawaleniem. W 1745 r. stary kościół gotycki został rozebrany i na jego miejscu w latach 1745 – 1764 zbudowano nowy, w stylu baroku według projektu architekta, kapitana artylerii koronnej, Jana de Witte.

Kościół franciszkanów

Prawie jednocześnie z oo. dominikanami swoją świątynię i klasztor zaczęli budować oo. franciszkanie. Fundatorem ich klasztoru pw. św. Krzyża w 1363 r. był król Kazimierz Wielki. Dziesięć lat później Władysław Opolczyk nadał oo. franciszkanom nowe przywileje i dom obok Niskiego Zamku. Budownictwo świątyni gotyckiej zakończono na początku XVw. Znajdowała się ona przy samym murze obronnym w zachodniej części miasta, niedaleko Wieży Kramarzy. Formy zewnętrzne kościoła były monumentalne i jednocześnie uproszczone, bez upiększeń i ozdobienia rzeźbiarskiego. Przy kościele nie było nawet wieży – dzwonnicy. Część ołtarzowa znajdowała się od strony ul. Grodzkiej (dzisiejsza ul. Teatralna), a fasada i główne wejście – pod samym murem obronnym. Wydłużona część prezbiterialna dorównywała długości naw, których było trzy. Do naw bocznych dobudowano kilka kaplic. W podziemiach kościoła był pochowany arcybiskup halicki Jakub Strzemię (1391 – 1409) „ojciec i opiekun lwowskiej diecezji”. W 1790 r. papież Pius VI zaliczył go do grona błogosławionych. Przy kościele dla przechowywania relikwii bł. J. Strzemię zbudowana osobną kaplicę, w której umieszczono alabastrowy nagrobek arcybiskupa. W 1785 r. jego relikwie przeniesiono do nowego kościoła, który oo. franciszkanie otrzymali przy ul. Kurkowej. Świątynia franciszkanów nie została zniszczona podczas pożaru w 1527 r., ale spłonęła w 1565 r. Odbudowana została w końcu XVI w., a już w XVII w. liczyła 15 nowych ołtarzy. W 1784 r. kościół i klasztor zostały zamknięte przez władze austriackie. Jeden z ostatnich zabytków Lwowa gotyckiego został przekazany na potrzeby teatru niemieckiego. Artyści występowali na jego scenie do roku 1842. Obok zbudowano sale redutowe, w których odbywały się bale i lwowskie kontrakty. Podczas obstrzału Lwowa przez artylerię austriacką 2.11.1848 r. były kościół i wszystkie budynki obok zostały zniszczone i spłonęły. Ruiny kościoła rozebrano i na jego miejscu później zbudowano szkołę im. A. Mickiewicza.

Kościół św. Katarzyny

Do kościołów gotyckich Lwowa również należał kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Został zbudowany w XIV w. Był dobudowany do strony południowej zachodniego skrzydła Niskiego Zamku i pełnił funkcje kościoła zamkowego. Badacze uważają, że był zbudowany razem z zamkiem, rezydencją królów polskich we Lwowie, w 1362 r., jeszcze za czasów Kazimierza Wielkiego. Sklepienie dwunawowej podstawy kościoła opierało sięo jeden masywny filar centralny. Prezbiterium składało się z dwóch przęseł i było zamknięte absydą, które wychodziło nadziedziniec zamkowy. Na ścianach prezbiterium i nawy znajdowały się wysokie ostrołukowe okna gotyckie. Wysoki dach z dwóch stron był ozdobiony gotyckim szczytem schodkowym. Ściany podpierały filary przyporowe. W środkowej części dachu zbudowano niewielką sygnaturę. W 1570 r. kościół uległ uszkodzeniu podczas pożaru. W 1485 r. król Kazimierz IV przeznaczył dla obsługiwania kościoła prepozyta i pięciu mansonionarów, a od roku 1515 jeden z nich miał wygłaszać kazania w języku niemieckim. W 1548 r. król Zygmunt August zniósł to zarządzenie ,”Ponieważ w Niemczech bardzo szybko szerzy się uczenie Lutra”. 17.02.1785r. abp F. Kicki kazał opisać majątek kościoła św. Katarzyny i przekazać wszystkie dobra innym świątyniom. Ostatecznie kościół został zamknięty przez władze austriackie w 1792 r. Ruiny kościoła rozebrano razem z Niskim Zamkiem w 1802 r.

Katedra Lwowska

Znaczącym zabytkiem lwowskiej architektury i historii miasta jest lwowski kościół katedralny (katedra) pw. Wniebowzięcia NMP. W 1344 r., na mocy edyktu króla Kazimierza Wielkiego, w centrum miasta rozpoczęto budownictwa kościoła parafialnego Trójcy Przenajświętszej. Ta drewniana świątynia uległa zniszczeniu podczas pożaru w 1350 r. Nowy murowany kościół gotycki zaczęto budować między 1356 r. a 1363 r. Kronikarz lwowski, B. Zimorowicz podaje rok 1370 jako rok położenia kamienia węgielnego pod budowę katedry. W 1414 r. abp Jan Rzeszowski przeniósł stolicę archidiecezji z Halicza do Lwowa, a od roku 1415 kościół stał się katedralny i jednocześnie parafialnydla lwowskiej wspólnoty rzymskokatolickiej. Rozbudowa i przebudowa katedry trwała na przestrzeni lat jej długiej historii. W 1776 r. ogłoszono ją Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej, a od roku 1948 również Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. 21.07.1910 r. katedra lwowska na podstawie dekretu papieża została podniesiona do rangi Bazyliki Metropolitalnej Mniejszej (basilicae minores).

Kościół św. Ducha

Z XIV w. pochodzi również mały kościół Św. Ducha, zbudowany na placu o tej samej nazwie (obecnie plac Iwana Pidkowy). W 1377 r. książę Władysław Opolczyk ufundował szpital, a w 1430 r. (wg. B. Zimorowicza) zbudowano kościół, pozwolenie na budownictwo którego nadał papież Marcin V jeszcze w 1417 r.. Był to kościół jednonawowy, bez absydy, z wysokim dachem gotyckim i sygnaturką. Do kościoła dobudowano szpital, z fasadaą od ul. Grodzkiej (obecnie ul. Teatralna). Od roku 1382 obok istniała szkoła miejska (D. Zubrzycki natomiast wskazuje 1444 r. jako rok założenia szkoły). Podczas pożaru w 1567 r. świątynia uległa uszkodzeniu. Na początku XVII w. dzięki staraniom mieszczan kościół był starannie odnowiony i po przebudowie w 1649 r. powtórnie poświęcony. W końcu XVIII w. budynki na placu Św. Ducha znajdowały się w stanie katastroficznym. Inżynier austriacki P. D. Gibaut, obejrzawszy kościół i szpital, odnalazł w murach szerokie szczeliny. Sklepienie w całości oddzieliło się od ścian bocznych i groziło zawaleniems się. Północna ściana kościoła nachyliła się i była podparta drewnianymi kłodami. P. Gibaut stwierdził, że świątynię odbudować się nie uda i w 1789 r. władze austriackie wydały rozkaz o rozbiórce kościoła i szpitala.

świątynie klasztorne

W XV–XVIII w. na śródmieściu, a zwłaszcza na przedmieściu zbudowano kilkadziesiąt nowych kościołów. Z nich znaczną część stanowiły świątynie klasztorne. W opisie miasta za czasów abp. W. Sierakowskiego (1760 – 1780) historyk Maurycy Dzieduszycki naliczył „28 kaplic i kościołów należących we Lwowie do klasztorów, 12 świeckich kościołów obrządku łacińskiego, oprócz czterech ormiańskich i 13 ruskich cerkwi”. Wśród kościołów M. Dzieduszycki wspomina katedrę, kościół św. Ducha, św. Katarzyny na Niskim Zamku, Na przedmieściach kościóły Matki Boskiej Śnieżnej, św., Jana Chrzciciela, św. Stanisława, św. Wojciecha, Odnalezienia św. Krzyża i Podniesie Krzyża św., św. Łazarza, św. Marka i św. Zofii. Oprócz tego pod opieką kleru katolickiego albo bractw kościelnych znajdowało się pięć szpitali: św. Elżbiety, św. Stanisława, św. Łazarza, św. Ducha i wojskowy szpital przy klasztorze oo. bonifratrów.

Kościoły klasztorne znajdowały się przy: klasztorze oo. jezuitów ( kościół ś.ś. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1610 – 1630) misjonarzy ( od roku 1747 w byłym kościele ormiańskim św. Krzyża na przedmieściu Krakowskim), paulinów ( kościół św. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1776 – 1782, przy ul Łyczakowskiej), trynitarzy przy ul Krakowskiej (kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej, zbudowany w latach 1689 – 1731, był poświęcony w 1731 r. przez abpa Jana Skarbka). Trynitarze zbudowali na przedmieściu jeszcze jeden kościół św. Mikołaja. Drewniana świątynia była poświęcona w 1694 r. Z cegły kościół zbudowano w latach 1739 – 1745. Ojcowie augustianie osiedlili się na przedmieściu krakowskim przy kościele św. Anny, który był zbudowany w 1505 r. Owa drewniana świątynia spłonęła w 1509 r., była odbudowana z cegły, a w 1673r. przebudowana w stylu barokowym.

OO. bonifratrzy zbudowali kościół św. Wawrzyńca i klasztor przy ul Łyczakowskiej wg projektu inżyniera Karola Benoit i kapitana Adolfa Boja z Gdańska. Fundatorem budownictwa był król Jan III Sobieski. W 1696 r. kościół był poświęcony. Był to jedyny całkiem nowy kościół, zbudowany we Lwowie za czasów króla Jana III Sobieskiego

Kościół pw. św. Michała Archanioła był zbudowany przez karmelitów bosych w latach 1634 – 1642 i odbudowany po pożarze 1648r.

W 1637 r. karmelici trzewiczkowi zbudowali swój kościół pw. św. Marcina Biskupa na dalekiej okolicy Lwowa, na przedmieściu Żółkiewskim. W 1700r. kościół spłonął. Nowy murowany kościół i klasztor zbudowano w latach 1736 – 1753. Karmelici trzewiczkowi mieli we Lwowie jeszcze jeden kościół św. Leonarda, zbudowany przed bramą Halicką przy dzisiejszej ul. Kniazia Romana. Kamień węgielny pod budowę świątyni został położony w 1619 r. Zabudowa kościoła i klasztoru posiadała fortyfikacje, a właściwie wysoki mur i wał ziemny. Ale podczas oblężenia Lwowa w 1648 r. kozacy wzięli klasztor szturmem i spalili go. Historyk I. Chodynicki pisze, że „dziewięciu mnichów zabito, czterech wzięto do niewoli, 120 innych osób w różnym wieku i różnej płci...spalono, a 388 w samym klasztorze zamordowano”. W 1724 r. wzniesiono nowy kościół pw. Zwiastowania NMP. W 1769 r. był on znacznie uszkodzony przez konfederatów barskich. W 1784 r. klasztor zamknięto, a w 1876r. rozebrano.

Ojcowie bernardyni zbudowali cały zespół klasztorny na przedmieściu Halickim na początku ul. Łyczakowskiej (Gliniańskiej) za miejskim murem. W 1460 r. bernardyni zbudowali drewnianą kaplicę. W 1509 r. wojsko hospodara mołdawskiego Bogdana III spaliło kościół i klasztor. Odbudowano kościół i z czasem klasztor znacznie rozbudowano. W 1600 r. podjęto decyzję o budowie nowego kościoła wg projektu Pawła Rzymianina. W 1609r. kościół poświęcono św. Andrzejowi Apostołowi. W 1613 r. rozpoczęły się regularne nabożeństwa. Ozdobienie kościoła trwało do 1630 r. W latach 1736 – 1745 zbudowano zespół 17 nowych ołtarzy barokowych, dzieło K. Kotschenreitera i rzeźbiarza T. Huttera, a wykonana w latach 1738 – 1740 polichromia była dziełem B. Mazurkiewicza i jego uczniów.

Kapucyni zbudowali swój kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor na przedmieściu Łyczakowskim. Fundatorką w 1708 r. była księżna Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska. Surowe przepisy tego zakonu miały wpływ i na architekturę świątyni. To był jednonawowy kościół z wysokim frontonem i sygnaturką, bez wieży, fasadę zdobiły tylko okna i nisza w górnej części z figurą Matki Boskiej. Od strony południowej do kościoła dobudowano budynek klasztorny, zaś od strony północnej – dużą kaplicę. Ozdobił kościół obraz św. Rocha, pędzla Marcina Altamontego, nadwornego malarza króla Jana III Sobieskiego,.

Reformaci rozpoczęli budownictwo kościoła św. Kazimierza i klasztoru pod Wysokim Zamkiemw 1630 r. Ziemię pod zabudowę otrzymali w darze od Stanisława Daniłowicza, a koszty – od Stanisława Mniszki. Pierwszy kościół był drewniany i spłonął w 1648 r. Budownictwo murowanej świątyni rozpoczęto w roku 1656 z fundacji Mikołaja i Urszuli Bieganowskich. Poświęcił go w 1664 r. abp Jan Tarnowski. Kościół i klasztor ufortyfikowano. Kościół w planie był jednonawowy z prostokątną absydą, murowany z cegły i ciosów kamiennych. Fasada główna w stylu barokowym, zdobiona była wysokim frontonem z wazonami kamiennymi i niszami z posągami świętych; na dachu nad ołtarzem zbudowano sygnaturkę. Do wejścia głównego dobudowano przedsionek (kruchtę) z barokowym frontonem i wazonami kamiennymi.

OO. franciszkanie mieli we Lwowie dwa kościoły: jeden św. Krzyża, niedaleko Niskiego Zamku, drugi św. Antoniego na przedmieściu Łyczakowskim. Murowany kościół zbudowano w latach 1718 – 1720 z fundacji księcia Janusza Antoniego Wiśniowieckiego na miejscu drewnianej świątyni. 21.06.1739r. kościół poświęcił bp S. Głowiński. Pomieszczenia klasztorne dobudowano od strony wschodniej. Szczyt dachu wieńczy barokowa sygnaturka. Do korpusu w latach 1902 – 1904 po obu stronach przybudowano dwie symetryczne kaplice. Dość skromne ozdobienie barokowe fasady niektóre badacze przypisują autorstwu Fabiana Fesingera.

OO. dominikanie mieli we Lwowie trzy klasztory. Oprócz kościoła Bożego Ciała i klasztoru w mieście, jeszcze były dwa kościoły na przedmieściach: św. Marii Magdaleny i św. Urszuli przy ul. Zielonej. Kościół Marii Magdaleny był zbudowany w latach 1609 – 1630. W drugiej połowie XVII w. dobudowano część nawy centralnej. W 1704r. Szwedzi obrabowali i spalili świątynię. W latach 1753 – 1758 budowniczy Marcin Urbanik kierował odbudową i przebudową kościoła. 20.09.1758 r. powtórnego poświęcenia przy ul. Sykstuskiej dokonał bp. S. Głowiński.

Fundatorem kościoła św. Urszuli w 1678 r. był Wielki Hetman Koronny Stanisław Jabłonowski. Prace budowlane trwały do 1685 r. Świątynia miał dwie wieże, oryginalna wklęsłą fasadę, o „chłodnym ozdobieniu” architektonicznym, charakterystycznym dla budowli mnichów – obserwantów, odłamu zakonu dominikanów. Wnętrze zdobiono freskami Józefa Marra, nadwornego artysty Jabłonowskich.

Klasztory żeńskie we Lwowie

Żeńskich klasztorów we Lwowie było osiem.

Bernardynki (klaryski) miały swój klasztor i kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP na początku ul. Gliniańskiej (obecnie ul Łyczakowska) od razu tuż przed murem obronnym klasztoru Bernardynów. Na tym miejscu w 1584 r. dla sióstr zbudowano kaplicę św. Anny. D. Zubrzycki pisze, że w 1607 r. „zakończono i poświęcono kościół Bernardynek przy ul Gliniańskiej”. Autorem projektu był architekt Paweł Rzymianin. W świątyni było 11 ołtarzy, a w głównym znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej, który siostry otrzymały w darze od św. Jana Kapistrana w Krakowie. Kościół zbudowany na przedmieściu uległ uszkodzeniu podczas oblężenia Lwowa w latach 1648, 1656, 1672 r. Najbardziej ucierpiała wieża – dzwonnica, w oknach której w 1672 r. Turcy ustawili swoje działa. W 1749 r. kościół rozbudowano, umocniono fundament i wieżę. W 1760 r. wnętrze ozdobiono freskami pędzla malarza Stanisława Stroińskiego. Klaryski były pierwszym żeńskim zakonem katolickim, który osiedlił się we Lwowie.

Następne były benedyktynki, które w latach 1597 – 1616 zbudowały swój klasztor i kościół pw. Wszystkich Świętych na przedmieściu Krakowskim. Projekt tej świątyni również wykonał Paweł Rzymianin. Szczególną uwagę warto zwrócić na renesansową obronną wieżę – dzwonnicę z attyką. Zespół klasztorny już w 1610 r. został ufortyfikowany. W 1623 r. podczas pożaru kościół został bardzo uszkodzony i jego odbudową miał się zająć architekt Jan Pokorowicz. W tym samym czasie dobudowano nowe murowane pomieszczenia klasztorne. Król Jan III Sobieski kilka razy odwiedził ten klasztor, wspierał sióstr materialnie, przekazał im w darze kilka wsi, sprzyjał organizacji przez benedyktynek w 1676 r. własnej jurydyki na podstawie prawa magdeburskiego, przeciwko czemu opowiadał się magistrat lwowski. W 1712 r. budynki benedyktynek uszkodził nowy groźny pożar. Odbudową kierował Marcin Urbanik. Od roku 1784 przy klasztorze działała szkoła dla dziewczynek.

Zakon Karmelitanek Bosych zjawił się we Lwowie w 1642 r., kiedy to rodzice przyszłego króla Jana III Sobieskiego, wojewoda Jakub Sobieski i Teofila z Daniłowiczów, podjęli decyzję na swoich gruntach pod Wysokim Zamkiem zbudować dla nich kościół i klasztor. W 1644 r, rozpoczęto budowę według projektu Jana Baptysty Gisleniego, Włocha, nadwornego architekta króla Władysława IV. Budownictwo trwało w latach 1661 – 1662 pod kierownictwem budowniczego Jana Godnego. Wtedy to fasada kościoła otrzymała bogaty wystrój architektoniczny i była ozdobiona posągami św. Józefa i Teresy z Avila, dłuta nadwornego rzeźbiarza Andrzeja Szwanera (1688 r.). W wyniku powstała stylowa świątynia pierwotnie p.w. Matki Boskiej Loretańskiej, później - Matki Boskiej Gromnicznej i Ofiarowania Pańskiego, w stylu dojrzałego baroku, która swoimi formami nawiązuje do najlepszych wzorców rzymskiej architektury tego okresu.

Zakon Karmelitanek Trzewiczkowych osiedlił się pod Góra Szembeka (dzisiejsza ul. W. Stefanyka) w 1661 r., kiedy to wojewoda Aleksander Zasławski przekazał im znaczne koszty. W 1677 r. wzniesiono mury kościoła św. Agnieszki, ale prace budowlane udało się ukończyć dopiero w 1729 r., w tym samym roku konsekracji kościoła dokonał abp Jan Skarbek. Zespół klasztorny ufortyfikowano. Sześć lat później pożar zniszczył znaczną część budynków. W latach 1743 – 1744 kościół został odbudowany przez architekta Bernarda Meretyna w stylu rokoka. Świątynia z monumentalną kopułą i portykiem kolumnowym od strony ul. Kopernika, była ozdobiona wazonami rokokowymi i parapetami. Nawa centralna w formie elipsy była otoczona kaplicami. Dziewięć ołtarzy nadawali kościołowi przepychu.. Można śmiało stwierdzać, że obok katedry św. Jura i kościoła Dominikanów, kościół św. Agnieszki we Lwowie był najładniejszą osiemnastowieczną świątynią.

Zakonnice Sakramentki rozpoczęły budownictwo swego klasztoru i kościoła pw. Zaślubin Marii Panny i Św. Józefa, w 1743r., na dalekim przedmieściu Lwowa, w okolicach ul. Piekarskiej. Autorem projektu, w stylu późnobarokowym, był Bernard Meretyn. Fundament poświęcił abp Mikołaj Wyżycki. Prace budowlane ukończono w 1780r., ale świątynia faktycznie była niedobudowana, bez wieży. Obok zbudowano klasztor. Również założono szkołę dla dziewczynek. W latach 1881 – 1887 kościół przebudowano wg projektu profesora A. Minasiewicza. Wtedy wzniesiono wolno stojący marmurowy ołtarz główny i dobudowano neobarokową wieżę. W latach 30 XXw, alabastrownia Czartoryskich zbudowała dwa alabastrowe ołtarzy boczne w stylu art – deko i ambonę.

Brygidki przybyły do Lwowa w 1614 r, ale zespół klasztorny z niewielkim kościołem św. Piotra Apostoła ukończono dopiero w 1731 r. z fundacji Michała Koniecpolskiego. W planie kościół był jednonawowy, z absydą i ołtarzem głównym. Również z tego okresu pochodzą dwa ołtarze boczne, które przechowali się do II wojny światowej. Ten kościół jeszcze nazywano kaplicą ze względu na jego małe rozmiary. Po likwidacji klasztoru w 1782 r. władze austriackie organizowały tam więzienie. W kaplicy św. Piotra w każdą niedzielę i święta odbywały się Msze św. dla więźniów, aż do roku 1939.

Swój klasztor i kościół we Lwowie miały również dominikanki. Tradycyjnie się uważa, że przybyły one razem z Konstancją, żoną Lwa, w XIII w. Kroniki lwowskie natomiast notują ich osiedlenie się we Lwowie znacznie później, w XVw. W 1627 r. siostry wzniosły klasztor na przedmieściu Halickim, ale w XVIII w. wszystkie zabudowania zniszczył pożar. Nowy kościół zbudowano z fundacji Teofili z Leszczyńskich Wiśniowieckiej „która przyjęła habit dominikanek.” Prace budowlane trwały w latach 1723 – 1729. Zespół budowli składał się z kościoła, budynków klasztornych i dzwonnicy, które rozciągnęły się fasadą wzdłuż ul. Szerokiej (obecnie ul. Kopernika) i były zbudowane w stylu baroku. Kościół był jednonawowy, typu bazylikalnego, wyciągnięty w głąb sadu klasztornego, kończący się masywną półokrągłą absydą orientowaną na zachód. Główna fasada i portal wejścia głównego były zdobione pilastrami. Obok skromnego kościoła wyróżniała się swoimi kształtami stroma dzwonnica.

Cdn.