Historia świątyń rzymskokatolickich Lwowa

Jurij Smirnow

(dokończenie z numerów poprzednich)

Kościół klarysek

Nowe ołtarze i ambonę wykonała firma braci Wczelaków (ul. Łyczakowska 27), figury świętych – rzeźbiarz Antoni Popiel, obrazy ołtarzowe – malarze Stanisław Kaczor – Batowski, Juliusz Makarewicz, Marceli Harasimowicz. Organy wykonała firma Jana Śliwińskiego. Witraże zamówiono na fabryce wiedeńskiej Karła Gejlinga. Malarz Tadeusz Popiel odrestaurował freski Stanisława Stroińskiego i namalował trzy nowe ścienne kompozycje. W dniu 1. 12. 1898 r. powtórnej konsekracji świątyni dokonał biskup Józef Weber, poświęciwszy ją Niepokalanemu Poczęciu NMP. Odnowiony kościół był przeznaczony dla potrzeb młodzieży szkolnej Lwowa.

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Marii Panny

W związku z osiedleniem się we Lwowie nowych zakonów, rozpoczęła się budowa klasztorów i kościołów klasztornych. W latach 1860 – 1864 był zbudowany kościół przy klasztorze sióstr Sacre Coeur, który znajdował się na rogu dzisiejszej ul. Karpińskiego i placu św. Jura. Projekt wykonał w popularnym wtedy stylu neogotyckim architekt Wincenty Rawski - senior. Kościół dobudowano do gmachów klasztornych od strony wielkiego sadu. Strome wieżyczki, perspektywiczny strzelisty portal głównego wejścia oraz ostrołukowe zakończenie okien, wieloboczna absyda i rzeźbiarskie ozdobienie fasady nadawały budowli malowniczości, lekkości, romantyzmu. Ozdobienie wnętrza, wykonane w stylu neogotyckim z elementami rokoka, w całości odpowiadało kształtom architektonicznym świątyni, podkreślając stylową jedność układu. W dniu 24. 05. 1884 r. kościół poświęcił Najświętszemu Sercu Pana Jezusa i Najświętszej Marii Pannie arcybiskup Franciszek Ksawery Wierzchleyski. W latach 1892 – 1893 świątynia została gruntownie odnowiona. Na ścianach prezbiterium umieszczono neogotyckie figury świętych pod baldachimami autorstwa Piotra Harasimowicza. W 1892 r. rzeźbiarz Tadeusz Sokulski zbudował nowy neogotycki ołtarz główny wg projektu architekta Jana Kudelskiego. Prace malarskie i pozłocenie wykonał Konstanty Kaliszewski. Na przebudowanym chórze umieszczono organy francuskiej firmy Cavaille – Colla, wykonane w 1882 r. To był jedyny we Lwowie instrument, wykonany prze tę powszechnie znaną firmę. Nad elementami ozdobienia kościoła pracował dobrze znany lwowski mistrz Jan Daschek, który wykonywał prace ślusarskie, pracownia braci Wczelaków – prace stolarskie. Lwowska filia wiedeńskiej firmy Dittmara wykonała stylowe wiszące i stojące lampy. W 1925 r. w okna wstawiono sześć witraży wykonanych w krakowskim zakładzie S. G. Żeleńskiego. Współczesna badaczka polska K. Brzezina pisze, że kościół posiadał nadzwyczaj ciekawą aranżację wnętrz, które były „jednym z najbardziej malowniczych wśród XIX w. wnętrz sakralnych we Lwowie i nie miały analogii na terenie całej Galicji”. Od roku 1947 budynki klasztorne i kościół zajął Instytut Rolniczy, a później – Politechnika Lwowska. Podczas budowy nowych gmachów w 1972 r. część starej zabudowy kościoła i klasztoru zostały zniszczone.

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

W latach 1860 – 1862 przy ul. Leona Sapiehy, wraz z zespołem klasztoru i zakładu św. Teresy sióstr Opatrzności Bożej został zbudowany kościół poświęcony Niepokalanemu Poczęciu NMP. Projekt wykonał architekt Józef Franz. Cześć ołtarzowa była zwrócona na południe. Kościół zbudowano z cegły, otynkowano. Pięcioboczna ołtarzowa absyda była nieco węższa od jednonawowego korpusu. Na grzebieniu dachu, nad nawą, bliżej do wejścia, zbudowano metalową sygnaturkę. Wnętrze świątyni zdobiła drewniana boazeria i malowidła ścienne. W prezbiterium zbudowano drewniany jednokondygnacyjny ołtarz główny, w nawie – dwa boczne. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Niepokalanego Poczęcia NMP autorstwa hrabiny Zofii z Fredrów Szeptyckiej, matki arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego. W ołtarzu umieszczono drewniane rzeźby św. Piotra i Pawła. W ołtarzach bocznych były obrazy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Teresy z Avila. Ogólnie ozdobienie świątyni utrzymane było w stylu neorenesansowym i neobarokowym. W 1892 r. na chórze umieszczono organy firmy Jana Śliwińskiego, z pięciodzielnym prospektem.

W 1903 r. przeprowadzono remont kościoła pod kierownictwem architekta W. Halickiego. Kolejny remont był w latach 1927 – 1929, gdy świątynię powtórnie otynkowano. Po II wojnie światowej siostry wyjechały do Polski, a kościół i budynki klasztorne przekazano na potrzeby Politechniki Lwowskiej. Po zdobieniach nie pozostało żadnego śladu. Gmach kościoła podzielono na trzy kondygnacje.

Kościół franciszkanek

W 1873 r. do Lwowa przybyły siostry franciszkanki Najświętszego Sakramentu, które otrzymawszy pozwolenie od Ministerstwa Wyznań Religijnych i błogosławieństwo od papieża Piusa IX, osiedliły się przy ul. Kurkowej 41(obecnie ul. M. Łysenki). W latach 1877 – 1888 na tym obszarze siostry wzniosły klasztor i kościół wg projektu i pod bezpośrednim kierownictwem architekta lwowskiego prof. Juliana Zachariewicza. Kościół zajmował centralne miejsce w zespole zabudowy, a od strony wschodniej i zachodniej do niego dobudowano dwa skrzydła klasztoru. Cały zespół zbudowano w stylu neoromańskim z czerwonej i żółtej cegły nietynkowanej. Wnętrza były zdobione bardzo stylowo i gustownie. Marmurowy wolnostojący ołtarz główny zaprojektował prof. Leonard Marconi, zaś wykonała lwowska firma Leopolda Schimsera. Witraże zamawiano na firmie Franza Mayera w Monachium, W dniu 29. 09. 1889 r. nuncjusz papieski w Wiedniu kardynał A. Galimberti uroczyście dokonał konsekracji kościoła w obecności trzech lwowskich metropolitów katolickich. Wobec tego Lwów wzbogacił się o kolejną monumentalną budowlę architektoniczną na poziomie europejskim.

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Józefa

Jeżeli chodzi o projekt i jakość wykonania, nie ustępował kościołowi franciszkanek kościół klasztorny karmelitanek bosych, zbudowany razem z klasztorem przy ul. Potockiego 70 (obecnie ul. generała Czuprynki). Autorem projektu był znany architekt niemiecki Franz Statz junior z Kolonii. W latach 1893 – 1895 kościół zbudowała firma prof. Jana Lewińskiego, który zajmował się również adaptacją projektów do miejscowych warunków lokalnych. W dniu 8. 09. 1895 r. biskup K. Hryniewicki poświęcił kościół Matce Bożej Nieustającej Pomocy i św. Józefowi.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego

Nowe kościoły i klasztory zbudowali również zakony męskie zmartwychwstańców i reformatów. Ojcowie zmartwychwstańcy w 1880 r. kupili działkę przy ul. Piekarskiej 59 i przystąpili do budownictwa klasztoru oraz internatu dla młodzieży. Dopiero w 1888 r. architekt Albin Zagórski wykonał projekt jednonawowego kościoła, o ośmiobocznej wieży o trzech kondygnacjach, uwieńczonej wysokim ostrosłupowym hełmem. Kościół poświęcono Zmartwychwstaniu Pańskiemu. We wnętrzach zbudowano ołtarz główny, dwa ołtarze boczne i ambonę. Organy zostały wykonane w fabryce Jana Śliwińskiego. Ołtarz główny zbudowano według projektu architekta Jana Tomasza Kudelskiego, zaś ozdobienie rzeźbiarskie było autorstwa Piotra Harasimowicza. Malowidła ścienne wykonał w 1932 r. Kazimierz Jan Smuczak.

Kościół św. Rodziny

Reformaci podjęli decyzję o powrocie do Lwowa (ich klasztor zlikwidowano w 1789 r) w 1894 r. W dniu 9.01. 1895 r. zakon kupił działkę przy ul. Janowskiej 58 (obecnie ul. T. Szewczenki 66). Świątynię zbudowano w latach 1896 – 1899 wg projektu architekta Michała Kowalczuka i poświęcono Świętej Rodzinie. Obok wzniesiono budynki klasztorne. Główna fasada kościoła wychodziła na ul. Janowską i była zdobiona wysokim frontonem i portalem wejścia głównego. Pole środkowe fasady dodatkowo akxcentowano aediculą z kanelowanych kolumn, ustawionych na tle pilastrów, co znacznie wzbogaciło wygląd zewnętrzny świątyni. Nad wysokim dachem zbudowano sygnaturkę. Gmach o trzech nawach, w planie prostokątny zakończony był absydą. Ogólnie kształty architektoniczne świątyni wytrzymano w stylu neobarokowym. W tym też stylu ozdobiono wnętrza kościoła. Zespół sześciu ołtarzy i ambonę wykonała znana firma Ferdynanda Majerskiego z Przemyśla. Organy zamówiono w czeskiej firmie „Rieger” z Krnowa. Polichromia – autorstwa Tadeusza Popiela. Witraże w prezbiterium wykonała firma F. Mayera z Monachium (1897 r.), a w oknach korpusu kościoła – K. Gejlinga z Wiednia (1900 r.). W dniu 2. 10. 1910 r. arcybiskup Józef Bilczewski dokonał konsekracji świątyni.

Św. Arcybiskup Józef Bilczewski i budowanie nowych kościołów

W 1900 r. we Lwowie było czynnych 26 kościołów rzymskokatolickich, z nich dziesięć – parafialnych, trzy – filialne, dziewięć – klasztornych i cztery, należące do różnych instytucji kościelnych. Nowy lwowski arcybiskup rzymskokatolicki, św. Józef Bilczewski (1900 – 1923) uważał, że jego najgłówniejszym zadaniem jest zwiększenie liczby parafii i budownictwo nowych świątyń rzymskokatolickich. Takie zadanie wyznaczył duchowieństwu nie tylko we Lwowie, ale w całej archidiecezji. Jeżeli w 1900 r. w archidiecezji było 254 kościoły, to w 1923 r. (rok śmierci arcybiskupa) – 582 świątynie. W okresie 23 lat (z przerwą podczas I wojny światowej) zbudowano 328 kościołów i kaplic.

Konkurs o budownictwo kościoła św. Elżbiety

Symbolem zwiększenia ilości kościołów rzymskokatolickich w Galicji był konkurs i budownictwo kościoła św. Elżbiety we Lwowie. Konkurs ogłoszono w dniu 5. 03. 1902 r. W skład jury weszli nie tylko znani architekci i rzeźbiarze, ale i namiestnik Galicji, hrabia A. Potocki, arcybiskup J. Bilczewski, hrabia K. Lanckoroński. Współczesny polski badacz P. Krasny pisze, ”organizatorzy konkursu poinformowali też w półoficjalny sposób, iż chcą, aby wzięli w nim udział wyłącznie architekci polscy”. Również od początku ustalono, że kościół ma być zbudowany w stylu gotyckim. Na konkurs wpłynęło 19 projektów. Pierwsze miejsce podzielono między architektem Teodorem Talowskim i Sławomirem Odżywolskim z Krakowa. Po złożeniu odmowy udziału w konkursie przez S. Odrzywolskiego, został zaakceptowany projekt T. Talowskiego. W dniu 15. 10. 1905 r. abp J. Bilczewski poświęcił miejsce pod budowę kościoła, a już w dniu 22. 10. 1911 r. zbudowano świątynię. Wartość budownictwa sięgnęła sumy 1 544 378 koron austriackich. Współczesny historyk sztuki, prof. Jan Ostrowski z Krakowa, podkreślił, że „znaczenie kościoła św. Elżbiety, cieszącego się wielką sławą dzieła Teodora Talowskiego, wiąże się natomiast raczej ze skalą przedsięwzięcia, towarzyszącym mu napięciem emocji patriotycznych i religijnych oraz ogólnopolskim konkursem na projekt, niż z immanentnymi wartościami jego architektury, w gruncie rzeczy schematycznej i zapóźnionej.”

Budownictwo tego, jak też wielu innych kościołów rzymskokatolickich w pierwszej połowie XX w., miało również podkreślić „polski i rzymskokatolicki charakter” Lwowa tego czasu, co niejednoznacznie było odbierane przez ukraińską część społeczeństwa.

Kościół Matki Boskiej Różańcowej

W latach 1904 – 1908 został zbudowany niewielki i skromny, co do wykorzystania form architektonicznych, kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej. Znajdował się on przy ul. Warszawskiej. Murowana z cegły świątynia składała się z wydłużonej prostokątnej nawy i dobudowanej do niej półokrągłej absydy. Fasadę urozmaicał fronton i dwie umieszczone w niszach rzeźby Matki Bożej i Jezusa Chrystusa, umieszczone w niszach. Nad dachem zbudowano metalową sygnaturkę. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Bożej Różańcowej. Dwa ołtarze boczne i ambona miały konstrukcję drewnianą. Organy umieszczono w 1918 r. W 1925 r. kościół został świątynią parafialną dla osiedla Kleparów. W 1939 r. architekt Wincenty Witold Rawski junior wykonał projekt nowego, znacznie większego kościoła. Niestety, II wojna światowa przekreśliła plany budownictwa. W 1946 r. kościół zamknięto i przekształcono na magazyn. W 1992 r. świątynię przekazano cerkwi greckokatolickiej, która do 1997 r. ją wyremontowała i na nowo ozdobiła. W dniu 6. 07. 1997 r. została poświęcona Janowi Chrzcicielowi.

Kościół pw. św. Józefa i Andrzeja Boboli

Podczas I wojny światowej we Lwowie prowadzono budownictwo tylko jednego kościoła, a mianowicie pw. Św. Józefa i błogosławionego Andrzeja Boboli przy Domu Rekolekcyjnym ojców jezuitów przy ul. Dunin – Borkowskich 11a (obecnie ul. M. Zaliźniaka). Projekt kościoła, mogącego pomieścić 800 osób, wykonał jezuita Stanisław Dydek, architekt, absolwent Politechniki Lwowskiej. Uzupełnił ten projekt krakowski architekt prof. Franciszek Mączyński. W dniu 7. 04. 1914 r. magistrat udzielił swego pozwolenia na budowę. W 1916 r. budownictwo zostało ukończone i w dniu 13. 08. 1916 r. świątynię poświęcono. W latach 1916 – 1919 trwało budownictwo ołtarzy, ambony, w 1923 r. wykonano polichromię, zbudowano dwa marmurowe ołtarze boczne poświęcone Matce Boskiej i Najświętszemu Sercu Jezusa. Organy przywieziono z Krakowa. W wyniku tego powstał niewielki kościół murowany z cegły, z użyciem żelazobetonu i granitu, tynkowany. Korpus kościoła o trzech nawach, typu bazylikalnego. Do korpusu dobudowano absydę ołtarzową, półokrągłą w planie. Po bokach do absydy przybudowano pomieszczenia zakrystii i skarbca. W lewym narożniku przy absydzie zbudowano wieżę cylindryczną, zakończoną niewielkim hełmem z krzyżem. Współczesny badacz A. Betlej podkreśla pewną nieodpowiedniość między zewnętrznymi uproszczonymi elementami barokowymi fasady a kształtami architektonicznymi wnętrz. Przysadziste kolumny granitowe o modernizowanych kapitelach podtrzymują arkady, które oddzielają znacznie niższe nawy boczne, od głównej. Ołtarz główny, tak samo jak i trzy boczne i ambona, był drewniany. Inne dwa ołtarze boczne zbudowano z marmuru.

W 1939 r. architekt Wincenty Witold Rawski opracował projekt rozbudowy kościoła, w wyniku czego zaplanowano budowlę monumentalną, o dwu wielkich kopułach o o długości 55 m, z licznymi dobudowanymi pomieszczeniami, portalami i galeriami. Wybuch II wojny światowej przeszkodził realizacji tego projektu. W 1946 r. kościół zamknięto, a nieco później przekształcono na klub studencki. Wtedy też zniszczono wszystkie ołtarze oraz inne ozdobienie i wyposażenie. W roku 1993 kościół przekazano greckokatolickim siostrom miłosierdzia św. Wincentego a Paolo. Remont i ozdobienie ukończono w 1997 r. W świątyni Msze św. odprawiają ojcowie redemptoryści rytu wschodniego.

Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy na Lewandówce

W latach 20 XX w. po I wojnie światowej, w okresie zjawisk kryzysowych w gospodarce i szalonej inflacji, nie było realnych możliwości budownictwa wielkich budowli sakralnych. Na przedmieściach udowano tylko kilka niewielkich kościołów. W latach 1922 – 1923 na skrzyżowaniu ulic Szerokiej i Miejskiej (obecnie ul. Siajwo) na Lewandówce wzniesiono kościół drewniany wg projektu architekta Henryka Zaremby (projekt z 1921 r.). W dniu 5. 08.1923 r. kościół poświęcono Matce Bożej Nieustającej Pomocy. Kopię cudownego obrazu przywieziono z Rzymu od ojców redemptorystów. Kościół był orientowany na kamiennym fundamencie, z murowaną zakrystią, w planie prostokątną nawą z niewielkim prezbiterium, zamkniętym trójboczną absydą. Nad dachem zbudowano drewnianą sygnaturkę. Kruchtę przy wejściu głównym ozdobiono portalem z kolumnami. Cała budowla była otynkowana. Murowaną dzwonnicę wbudowano w ogrodzenie działki. We wnętrzach były dwa ołtarze, ambona, fisharmonia. H. Zaremba wykorzystał nie tyle kształty polskiej ludowej architektury sakralnej, ile budownictwa świeckiego (np. ganek przed wejściem, zakrystia z podcieniem itp.). Część ozdobienia była wykonana z wykorzystaniem motywów stylu art-deco. Dzięki temu budowla kościoła była bardzo malownicza. W 1946 r. kościół zamknięto. Przez jakiś czas był używany przez baptystów jako dom modlitwy, a około 1960 r. został zniesiony.

Niewielki drewniany kościół zbudowano również na Nowym zniesieniu (1925 r.) i poświęcono Matce Bożej Królowej Korony Polskiej. Od 1939 r. parafię prowadili ojcowie saletyni. W związku z zaplanowaniem budownictwa nowego wielkiego kościoła, drewniany rozebrano w 1937 r. Konkurs na projekt nowego kościoła, ogłoszony w 1935 roku, wygrał Wiesław Grzymalski, absolwent Politechniki Lwowskiej. W 1937 roku saletyni przystąpili do budowy. Historyk sztuki J. Skrabski pisze, że „geometryczno-konstruktywistyczne formy monumentalnego kościoła na Zniesieniu miały stanowić jedną z najbardziej nowoczesnych propozycji wśród dzieł architektury sakralnej międzywojennego Lwowa... Zrealizowany w całości kościół na Zniesieniu stałby się z pewnością jednym z najważniejszych dzieł architektury sakralnej II Rzeczypospolitej”.

Kościoły na Kulparkowie i w Krzywczycach

Na Kulparkowie przy ul. Zakładowej (obecnie ul. Włodzimierza Wielkiego) w latach 1926 – 1927 według projektu architekta Ludomiła Gyurkovicha zbudowano niewielki kościół (czasami nazywany jest kaplicą). Murowany z cegły, tynkowany. Kościół składał się z wydłużonej nawy z półkolistą absydą i kwadratową kruchtą. Nad kruchtą zbudowano wieżę. Do części ołtarzowej przybudowano dwie małe zakrystie. Kształty architektoniczne kościoła były utrzymane w stylu uproszczonego modernizowanego neobaroku, z elementami art– deco w ozdobieniu.

Prof. Jan Ostrowski pisze, że rodzinny neobarok lat 20 XX w., „bardzo popularny na prowincji, w lwowskiej architekturze sakralnej był reprezentowany tylko przez kulparkowskie dzieło Ludomiła Gyurkovicha”. W 1946 r. kościół zamieniono na cerkiew prawosławną pw. Wprowadzenia NMP, która została zniszczona w 1973 r z rozkazu kierownictwa partyjno – administracyjnego; obecnie na tym miejscu znajduje się tablica pamiątkowa (J. Bogdanowa).

W 1931 r. zbudowano niewielki kościół Podwyższenia Krzyża św. w Krzywczycach przy ul. Bogdanowskiej. Mało znany architekt T. Biliński wykorzystał kształty neogotyckie, które już dawno nie były popularne w architekturze lwowskiej. Po wojnie w kościele mieścił się magazyn, a w 1990 r. został on wyremontowany i przebudowany przez ukraińską cerkiew prawosławną. Świątynię powtórnie poświęcono Narodzeniu NMP.

Kościół pw. św. Franciszka z Asyżu

W 1923 r. lwowski wojewódzki urząd konserwatorski (kierownik J. Piotrowski) skierował list do władz duchownych wszystkich trzech obrządków katolickich, w którym nie tylko krytykował niski poziom wykonania niektórych projektów nowych świątyń, ale również wskazywał wprost, że używanie stylów historycznych siebie w całości wyczerpało i do realizacji będą zatwierdzane jedynie oryginalne projekty o współczesnych stylowych kształtach. Jednak we Lwowie było jedno odstępstwo od tej reguły. W latach 1925 – 1930 ojcowie kapucyni zbudowali przy ul. Zamarstynowskiej 134 nowy kościół pw. Św. Franciszka z Asyżu według projektu Jana Sas Zubrzyckiego, wyraźnie utrzymany w stylu historyzmu. Kościół został zaprojektowany w tzw. „stylu zygmuntowskim” z wykorzystaniem elementów renesansu, manieryzmu i wczesnego baroku, połączonych z motywami, zaczerpniętymi z architektury średniowiecznej. Polska badaczka K. Brzezina uważa, że ten kościół „można uznać za modelowe dzieło, odzwierciedlajóce poglódy autora na architekturę rodzimą.” Ona uważa też, że taki anachroniczny kościół mógł być zbudowany we Lwowie tylko dlatego, że Jan Sas Zubrzycki miał ogromny autorytet wśród kleru, a ojcowie kapucyni nie podporządkowywali się bezpośrednio władzom miejscowym, a tylko swoim zwierzchnikom. W wyniku prac powstała świątynia orientowana, zbudowana z cegły i kamienia, wnętrze tynkowane. Kościół składał się z trzech naw, środkowa jest znacznie wyższa od bocznych i kwadratowego prezbiterium, do którego przybudowano chór. Do kościoła od strony południowej przybudowano kaplicę św. Antoniego, nakrytą kopułą z latarnią. Od strony południowo – zachodniej do kościoła przybudowano niską wieżę, w niższej kondygnacji ośmioboczną, a z przeciwległej strony – budynek klasztoru. Główną fasadę zdobiły monumentalne figury świętych, pilastry, wysoki szczyt z wolutami. Ogólne wrażenie – to odczucie monumentalności i malowniczości.

Kościoły w nowych dzielnicach Lwowa

Sakralna katolicka architektura Lwowa lat 30 XX w. znacznie różniła się od architektury poprzedniego okresu. Zbudowano (lub rozpoczęto budownictwo) siedmiu kościołów monumentalnych o współczesnych kształtach architektonicznych, a mianowicie: kościół Matki Bożej Ostrobramskiej na Łyczakowie, karmelitów bosych na Persenkówce, Chrystusa Króla ojców franciszkanów w Kozielnikach, św. Piotra i Pawła na Sygniówce, św. Wincentego a Paolo ojców misjonarzy przy ul. Snopkowskiej (obecnie ul. W. Stusa), Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej na Nowym Zniesieniu i Najświętszego Serca Pana Jezusa na Batorówce. Opracowano również projekty budownictwa kościoła ojców redemptorystów na dawnym cmentarzu stryjskim, nowej świątyni na Kleparowie, kościołów parafialnych na Bogdanówce i Lewandówce, klasztoru i kościoła sióstr nazaretanek, rozbudowy kościoła jezuitów przy ul. Dunin – Borkowskich. W Polsce przedwojennej więcej kościołów zbudowano tylko w Warszawie, ale stolica miała znacznie większą ilość mieszkańców. We Lwowie prawie wszystkie kościoły budowano na okolicach, w nowych dzielnicach, od 1930 r. przyłączonych do tzw. Wielkiego Lwowa.

Kościół Matki Boskiej Ostrobramskiej

Wszystkie te świątynie, co do swoich rozmiarów przekraczały potrzeby istniejących parafii. W tym wszystkim można spostrzec motywy polityczne i narodowe. Parafie nie były w stanie finansować takiego budownictwa, z tego więc powodu abp B. Twardowski zapraszał do udziału w budownictwie i duszpasterstwie w parafiach zakony rzymskokatolickie. Dla dokonania wyboru projektów władze kościelne znowu powróciły do ogłoszenia otwartych konkursów, co znacznie wzbogaciło dorobek architektów tamtego czasu, pozwoliło wybrać rzeczywiście najlepsze projekty, odkryć nowe imiona młodych utalentowanych artystów. Ważnym momentem w tych procesach było ogłoszenie konkursu w 1929 r. na wykonanie projektu kościoła Matki Boskiej Ostrobramskiej. Na konkurs wpłynęło sześć projektów. Jury wyróżniło projekt Szyszko – Bohusza, jednak nie rekomendowało do realizacji żadnego z nich. Decyzję miał podjąć abp B. Twardowski, który wybrał projekt Tadeusza Obmińskiego. Po przeróbce ten projekt został zaakceptowany i w dniu 1. 08. 1931 r. rozpoczęto budownictwo. Rok później zmarł prof. T. Obmiński i kierownikiem budownictwo abp B. Twardowski przeznaczył W. Dajczaka, który nieco uzupełnił i zmienił projekt kościoła. W dniu 7. 10. 1934 r. dokonano uroczystej konsekracji świątyni. Wtedy też kościół powierzono opiece ojców salezjanów. Kościół zbudowano na wzgórzu po lewej stronie ul. Łyczakowskiej. Ważnym akcentem budowli jest wieża – dzwonnica o czterech kondygnacjach zbudowana od strony południowo – wschodniej prezbiterium. Zgodnie z testamentem abpa B. Twardowskiego, w dniu 26. 11. 1944 r. pochowano go w krypcie kościoła.

Architekt Wawrzyniec Dajczak był autorem projektu i kierownikiem budownictwa kościoła św. Piotra i Pawła na Sygniówce przy współczesnej ul. Gródeckiej 319a. W dniu 6. 03. 1931 r. został zatwierdzony projekt świątyni i rozpoczęto budownictwo, które trwało do wybuchu II wojny światowej.

Kościół był murowany z cegły, na planie krzyża łacińskiego, o trzynawowym gmachu typu bazylikalnego i prezbiterium, zamkniętym półkolistą absydą. Transept tworzyły dwie kaplice, których szerokość dorównywała szerokości nawy głównej. Nad wejściem i chórem muzycznym zamierzano zbudować wieżę – dzwonnicę o trzech kondygnacjach, a na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu – sygnaturki. Do roku 1939 zdążono zbudować mury i nakryć całą budowlę dachem. Po wojnie kościół wykorzystywano jako magazyn. Obecnie trwa dobudowa, jest to cerkiew greckokatolicka. Świątynię powtórnie poświęcono Wniebowstąpieniu Chrystusa.

Kościół Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej

Składał się z korpusu o trzech nawach typu bazylikalnego i prezbiterium, nad którym zbudowano cylindryczną wieżę. Od lewej strony przy fasadzie głównej planowano zbudować monumentalną kwadratową wieżę. Do wybuchu II wojny światowej zdołano wyprowadzić mury i założyć sklepienie. W kompozycji korpusu, a zwłaszcza fasady, widoczny jest wpływ kształtów architektonicznych kościoła Matki Boskiej Ostrobramskiej. Po wojnie w kościele był magazyn chemikaliów i pomieszczenia fabryczne. Obecnie to cerkiew greckokatolicka pw. Matki Bożej Władczyni Ukrainy.

Kościół św. Wincentego a Paulo ojców misjonarzy

zaczęto wznosić w 1938 r. według projektu Tadeusza Teodorowicza – Todorowskiego. Budownictwo rozpoczęto na wzgórzu od prawej strony ul. Snopkowskiej (obecnie ul. W. Stusa) przy jej zbiegu z ul. Dwiernickiego (obecnie ul. I. Święcickiego). Projekt wybrano w wyniku konkursu, w którym wzięło udział 20 architektów. Zaakceptowany projekt zajął jedynie III miejsce, ale został poparty przez abpa B. Twardowskiego. Kościół mieścił 5 000 osób, miał długość 55 metrów, monumentalną wieżę, przybudowaną do fasady zachodniej. Oficjalne budownictwo rozpoczęto w dniu 25. 05. 1938 r. Zostały szeroko wykorzystane konstrukcje żelbetowe. Do września 1939 r. zbudowano tzw. „kościół dolny”, który w dniu 20. 07. 1941 r. poświęcił abp B. Twardowski. W 1946 r. kościół zamknięto, a później jego fundament i mury wykorzystano przy budownictwie gmachu pływalni pałacu sportu „Trudowi rezerwy” (ul. W. Stusa).

Kościół oo. Franciszkanów w Kozielnikach

Skromny i bardzo współczesny był projekt kościoła ojców franciszkanów w Kozielnikach (obecnie ul. Zielona 149b). Projekt został wykonany przez architektów Stefana Porembowicza i Romana Chrystowskiego. W końcu 1937 r. rozpoczęto prace budowlane, które niemalże ukończono w 1939 r. Wkroczenie do Lwowa wojsk sowieckich uniemożliwiło kontynuację budownictwa i poświęcenie kościoła. W latach 1941- 1942 podczas niemieckiej okupacji ojcowie kontynuowali ozdobienie wnętrz i w dniu 8. 07. 1942 r. abp B. Twardowski dokonał konsekracji kościoła i poświęcił go Chrystusowi. Królowi. Kościół był orientowany, murowany z cegły, tynkowany, o długim jednonawowym korpusie z niewielkimi symetrycznymi kapliczkami. Prezbiterium było krótkie, wąskie, podwyższone w stosunku do nawy, zamknięte półkolistą absydą. W narożniku pomiedzy nawą a baptysterium zbudowano wysmukłą, prostokątną wieżę – dzwonnicę. Budynek kościoła był prawie pozbawiony ozdobienia. Tylko skromny ornament geometryczny zdobił fasadę główną. W budownictwie szeroko wykorzystywano żelazobeton. Po wojnie kościół przebudowano na pomieszczenia administracyjne fabryki frezarek.

Kościół karmelitów bosych na Persenkówce

Jeszcze jednym kościołem klasztornym była świątynia ojców karmelitów bosych na Persenkówce. Projekt w 1932 r. wykonał architekt Ludomił Guyrkovich. Budownictwo rozpoczęto w 1933 i trwało ono do roku 1938. W dniu 16. 07. 1938 r. abp B. Twardowski dokonał konsekracji kościoła pw. Matki Boskiej Szkaplerznej. Kościółjest na rzucie wydłużonego prostokąta, bazylikowy. Korpus o trzech nawach od prezbiterium oddzielony był tylko nieznacznym podwyższeniem posadzki. Od strony wschodniej przybudowano prostokątną kruchtę, od zachodniej w narożniku między korpusem a zakrystią miała być zbudowana w planie kwadratowa wieża. Świątynia była murowana z cegły, tynkowana.Większość stropów i sklepień zbudowano z żelbetu. Elewacja nawy głównej jednokondygnacyjna z wysokim trójkątnym zwieńczeniem. Od strony zachodniej do kościoła przybudowano budynek klasztorny. Fasadę kościoła zdobiły rzeźba Matki Boskiej, ustawiona w niszy, a także wielkie okno koliste. Przed kościołem umieszczono figurę św. Józefa. Obydwie rzeźby wykonał Marian Spindler. Architektura kościoła reprezentowała nurt umiarkowanego modernizmu, z tradycyjnym rozmieszczeniem naw i kaplic, z odgłosem historycznych aluzji do kształtów kościołów karmelickich XVII – XVIII w. Widoczny również wpływ rozwiązań architektonicznych kościoła Matki Bożej Ostrobramskiej. W tymczasowym ołtarzu głównym umieszczono krucyfiks, wierną kopię dzieła Wita Stwosza, wykonaną przez rzeźbiarza lwowskiego Andrzeja Albrechta. Zaprojektowany alabastrowy wolnostojący ołtarz miała wykonać allabastrownia ks. Czartoryskich w żurawnie. Istniał również projekt marmurowych ołtarzy, zamówionych w Krakowie, autorstwa F. Mączyńskiego. Po II wojnie światowej kościół i klasztor zajęły Lwowska Fabryka Autobusów i państwowe biuro konstruktorskie projektowania autobusów.

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na Batorówce

Ostatnim kościołem, zbudowanym przed II wojną światową, był kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na Batorówce przy ul. Fabrycznej, niedaleko ul. Janowskiej (obecnie ul. T. Szewczenki). Autorem projektu był Wawrzyniec Dajczak, jeden z czołowych architektów lwowskich lat 30, twórczość którego była bardzo ceniona przez abpa B. Twardowskiego. Zaprojektowany w 1938 r. kościół był poświęcony 50 – leciu święceń kapłańskich arcybiskupa. W dniu 25. 09. 1938 r. rozpoczęto budownictwo i już za rok kościół zbudowano. Uroczyste poświęcenie miało się odbyć w dniu 3. 09. 1939 r. w obecności abpa B. Twardowskiego. Początek II wojny światowej i bombardowanie Lwowa przez Lufftwaffe były przyczyną odwołania uroczystości. W tym dniu kościół został poświęcony przez księdza parafialnego Jana Tomaszewskiego. Kościół, co do kształtów architektonicznych „był typowym przykładem twórczości W. Dajczaka, miał wyraźne cechy kształtów tradycyjnej architektury sakralnej, chociaż i przekomponowanej pod wpływem współczesności» (J. Bogdanowa). Kościół murowany z cegły z wykorzystaniem żelbetu, tynkowany. Po bokach nawy głównej zbudowano szereg niewielkich kaplic, które sprawiają wrażenie naw bocznych. Nawę główną zamyka niewielka, niska, półkolista absyda. Po bokach przybudowano niskie, prostokątne zakrystie. Wydłużona, wyższa od dachu fasada jest główną pionową dominantą świątyni. W dolnej części fasady zbudowano kruchtę z wejściem głównym i tarasem z balustradą nad nim. Nad tarasem – wielkie okno z monumentalną figurą Najświętszego Serca Pana Jezusa. Malowniczości kościołowi nadają zbudowane w czterech narożnikach niewysokie cylindryczne wieże, charakterystyczne dla twórczości W. Dajczaka. Po bokach kościoła przed fasadą dobudowano prostopadłe mury, przecięte parami szerokich arkad i zamknięte malowniczymi kapliczkami z figurami Matki Boskiej Bolesnej i Chrystusa Frasobliwego. Wszystkie rzeźby w 1939 r. wykonał rzeźbiarz Marian Spindler. Po wojnie kościół wykorzystywano jako magazyn. Obecnie tu jest czynna cerkiew greckokatolicka.

Dawniej i dziś

We wrześniu 1939 r. na obszarze Lwowa działało 17 parafii rzymskokatolickich, 4 kapelanie, 8 kościołów klasztornych i 9 innych (filialnych itp.). Ogólnie było 38 świątyń. Na najbliższych okolicach miasta, z których część obecnie włączono do obszaru Lwowa (np. Sichów, Brzuchowice, Winniki) było czynnych jeszcze 12 kościołów. Masowe zamykanie kościołów rozpoczęło się w 1945 r., a zwłaszcza w pierwszej połowie 1946 r. We Lwowie pozostały cztery czynne kościoły rzymskokatolickie, a mianowicie: katedra, kościół św. Antoniego, Matki Boskiej Śnieżnej i Marii Magdaleny. W dniu 12, 04. 1951 r. zamknięto kościół Matki Boskiej Śnieżnej, a w dniu 22. 10. 1962 r. – kościół Marii Magdaleny. W ateistycznym, sowieckim okresie przetrwało tylko dwa kościoły katolickie. W czasach niepodległej Ukrainy rozpoczął się nowy okres w rozwoju parafii rzymskokatolickich na obszarze Lwowa. W dniu 16. 01. 1991 r. arcybiskup Marian Jaworski został mianowany Metropolitą Lwowskim i zamieszkał we Lwowie.

Obecnie we Lwowie jest siedem parafii rzymskokatolickich. Mianowicie: parafia katedralna, parafia św. Antoniego Padewskiego, parafia św. Marii Magdaleny, parafia Matki Bożej Gromnicznej, parafia w Rzęsnej, na Sichowie i na Zboiskach.

Do kościołów rzymskokatolickich we Lwowie należą: bazylika metropolitalna (katedra), kościół św. Antoniego ojców franciszkanów i zbudowany w latach 2002 – 2006 w Rzęsnej Polskiej (ul. Lwowska) kościół Miłosierdzia Bożego. Prawie ukończono budownictwo kościoła Matki Bożej Nieustającej Pomocy na Zboiskach. Na Sichowie odbudowano kaplicę, poświęconą Michałowi Archaniołowi. Kościół św. Marii Magdaleny parafia rzymskokatolicka wykorzystuje wspólnie z budynkiem muzyki organowej i kameralnej, kościół Matki Boskiej Gromnicznej – wspólnie z parafią greckokatolicką. Na obszarze administracyjnym miasta jest czynny również kościół w Winnikach i kaplica wyższego seminarium duchownego w Brzuchowicach.

Historii rzymskokatolickich kościołów poświęcona jest wielotomowa praca monograficzna badaczy polskich pod kierownictwem Jana Ostrowskiego „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”. Do roku 2007 opublikowano opisy monograficzne 26 kościołów przeważnie XIX – XX w.